VRIJESCHOOL – menskunde en pedagogie – warmte (11-2)

.

DE WARMTE ALS BASIS VAN AL HET LEVEN

De mens is in steeds toenemende mate onafhankelijk, in tegenstelling tot de planten en dieren die op deze aarde op een zodanige wijze thuis zijn, dat ze altijd aan een bepaald klimaat aangepast zijn. Hij kan bijna overal leven, van de equator tot aan de pool, vanaf de laagvlakte tot in het hooggebergte. Hij kan zelfs afwisselend aan verschillende zones wennen en voor korte tijd de grenzen van de levensmogelijkheden overschrijden, die anders gesteld zijn. De dieren zijn in bepaalde elementen ware meesters: b.v. de mol en het varken in de aarde, de vissen in het water, de vogels in de lucht. Alleen in het element van het vuur is geen enkel dier thuis: slechts de mens kan het vuur han­teren — in ’t bijzonder het innerlijke vuur. De warmte is dus zijn eigenlijk „te­huis”. Daarin leeft het Ik. (F. Nietsche: „Flamme bin ich sicherlich!”). In het lichaam moet de temperatuur op een kunstige wijze tegen de verschil­lende storingen van buiten of van binnen uit in evenwicht gehouden worden. IJskoude ademlucht, hete of koele dranken, vooral echter de bezigheid van de mens (beweging) beïnvloeden voortdurend de temperatuur. Dat alles wordt ver­werkt en op 37°C. in evenwicht gebracht. Aan de voeten zou 30 tot 33°C. bereikt moeten worden. Het in evenwicht brengen van deze temperatuur geschiedt heel precies. Het stromende bloed schept hier voortdurend evenwicht. Dit hele ruimtelijk-tijdelijke proces kan gezien worden als zelfstandig warmte-organisme. In de dagelijkse beoefening van de omgang met de warmte schept het organisme een warmtecurve die — zoals bekend — ’s avonds iets hoger ligt dan ’s morgens. De meest verbazingwekkende prestatie van deze geheimzinnige autonomie is het omvormen van koude in warmte. ’s Winters kunnen we leren, de grootste uiterlijke koudeprikkelingen met een des te groter intensievere warmte te beantwoorden en op een dergelijke manier wordt ook de zomerwarmte ,,verteerd”. Dat is een eigenschap van ons warmte-organisme, vooral van onze huid en wanneer dit vermogen niet voldoende functioneert, ontstaan er verkoud­heden. Zo wordt begrijpelijk, dat ook bij grote hitte vaak verkoudheden optre­den en verder meestal bij temperatuursovergangen. Een voortdurend optreden van een eenzijdige onvoldoende aanpassing geeft aanleiding tot typische ge­voeligheden: er zijn mensen, die het nooit warm genoeg hebben en die zich pas in een zuidelijk klimaat helemaal goed voelen; anderen vinden warmte ondragelijk. Moeilijker wordt het, wanneer dit elkaar overlapt — b.v. wanneer het hoofd koelte verlangt, terwijl de reumatische ledematen warmte nodig hebben. Bij dergelijke mensen blijkt dat het uitwijken in een verdraaglijker temperatuur niet de enige oplossing is, maar dat de menselijke grondeigenschappen om alles te kunnen overwinnen, versterkt moet worden. Hoe doet men dat? Men spreekt vaak over „harden”, wat maar al te vaak uit­sluitend in de toepassing van kou wordt gezocht. Maar zelfs de oude Kneipp (1821-1897) was daar zeer voorzichtig mee en gebruikte kou alleen als doel om warmte op te wekken. Wanneer dat door kou niet alleen te bereiken was, schreef hij b.v. een waterbehandeling met wisselende temperatuur voor, of in een zak met vochtig warm hooi. De huidige mens, die vaak al van kindsbeen af in zijn warmteregulatie gestoord is, moet nog veel meer letten op zijn door stress verminderd reactie-vermogen dan de mens van de vorige eeuw. Een be­langrijk symptoom voor de warmtehuishouding is de temperatuur van de voe­ten (tussen de tenen te meten): is die onder 30 graden, dan moet door verwar­mende maatregelen, vooral door beweging, dit tekort aangevuld worden. Veel kan op dit gebied ook gedaan worden door een gezond verwarmende kleding. De huidige mode schrijft vooral de vrouwen een manier van kleden voor, waar­bij meestal aan de voeten slechts 20 graden bereikt wordt. De moderne synthetische stoffen hebben uitmuntende technische eigenschap­pen, maar voor de gezondheid van de mens zijn ze van geen waarde. Wol on zijde daarentegen zijn als natuurlijke stoffen goed voor de mens. Ook dons (een natuurstof) — want de vogel waarvan ze afkomstig zijn, heeft voor zijn broedsel een sterke warmte-ophoping nodig. Daarom zijn donzen dekbedden uitstekend voor mensen, die overdag veel in de buitenlucht werken en ’s nachts zo lekker „broeien” willen. Wie geestelijk werk verricht, zal hier zeker aan wol de voorkeur geven. Wanneer we bij de verwarming van onze huizen de terugkeer van het oude houtvuur als het beste ervaren, dan worden we weliswaar „romantisch” ge­noemd, maar het stijgende aantal open haarden bewijst toch, dat steeds meer mensen tenminste voor de feestdagen het levendige spel van de vlammen als aangenaam ervaren en daarin de ontmoeting vinden met een warmte-kwaliteit die verloren is gegaan. De warmte-kwaliteit speelt ook voor de voedingsmiddelen een rol, die tegen­woordig nog niet genoeg in het oog gevat wordt. Het is bekend, wat voor in­vloed te lang koken heeft. Maar wat voor ingreep in de structuur van de voe­ding betekent het diepvriezen of een langdurige afkoeling in de ijskast? Waar de voedings- en gezondheidswaarde juist op dergelijke fijnheden berust, wordt het begrijpelijk, dat de gebruikelijke massale aflevering van levens­middelen op grond van de huidige techniek zo weinig bevrediging geeft. Dat geldt vooral in hoge mate voor alle maatregeling bij de genezing. Hierbij zou de electrisch geproduceerde warmte tot noodgevallen beperkt moeten worden, inplaats van een electrisch kussen zou de kruik of nog liever zand of een hooizak gebruikt moeten worden. Ook het electrisch verwarmen van b.v. de sauna verschaft niet dezelfde genezende atmosfeer, die bij vlammenwarmte (gas enz.) mogelijk is. Men komt door nauwkeurige waarneming onherroepelijk tot het begrip van de warmte-kwaliteit, dat men zich thans opnieuw moet veroveren. Slechts weinig mensen zijn in staat hiervoor de in dit opzicht gunstige levensomstandigheden te scheppen; meestal is het voldoende tenminste dat te doen, wat mogelijk is. Wanneer men eenmaal moedig een begin heeft gemaakt, dan openen zich vaak poorten, die gesloten leken. Want het doen op zichzelf is al een warmte-beleven! Iemand die het koud heeft kan moeilijk tot een besluit komen, een hand die koud is kan niet veel doen en is tenslotte niet meer in staat zich te bewegen. Maar waar moet het begin vandaan komen, wanneer de startwarmte ontbreekt? Wat we tot dusver beschreven, heeft het oogmerk gericht op de fysiek meetbare warmte, die de mens omgeeft. Er zijn echter nog onzichtbare warmtebronnen in de diepte van de menselijke ziel, waaruit het innerlijke vuur stamt. Men kan zich bv. in de „warme stem” uiten — of verborgen blijven en slechts waarneembaar voor een ander hart. Het hart is immers oorsprong en doel van de warmte. Men is „vuur en vlam” voor een aangelegenheid die het hart betreft. De vraag of er in een mensengemeenschap een harmonische stemming of een anonieme onverschilligheid heerst, is afhankelijk van de mate van hartelijke omgang. Vooral voor de kinderen (of voor degenen die van ons afhankelijk zijn) is dit van groot belang, want ook hun lichamelijke warmte kan zich niet ten volle ontwikkelen zonder deze diepere warmtebron. Even noodzakelijk is een dergelijk „geneesklimaat” voor alle therapeutische maatregelen – alle uiterlijke factoren kunnen dit niet vervangen. En omdat het genezen tot de kunsten behoort, zijn alle andere kunsten ermee verwant en bevorderen dit. We kunnen tegenwoordig voor een hartinfarct nog geen definitief lichamelijk voorteken aanwijzen; een mens kan erdoor overvallen worden, ook dan, wan­neer hij zojuist „zonder aanwijsbare symptomen” uit het ziekenhuis komt. Misschien zal men eens het zielenvuur geheel objectief en niet alleen „poëtisch”, als een wezenlijk criterium bij de diagnose betrekken en op die manier dit geheim van een „hoger standpunt” uit kunnen beschouwen. Hetzelfde geldt ook voor de steeds groter wordende groep van ziekten, die lichamelijk noch herkenbaar — noch te genezen zijn. Al het praten over de ziel blijft irreëel — wanneer men die niet in haar verschijningsvormen duidelijk kan herkennen. Virchow (1821-1902) moet gezegd hebben dat hij bij ontelbare secties op lijken geen spoor van een ziel heeft kunnen vinden. Daartegen kan men inbrengen dat de ziel alleen bij levende mensen gezocht moet worden. Voor de warmte betekent dat: uit de innerlijke zielenwarmte ontstaat de lichamelijke warmte en hernieuwt zich bij gezondheid en ziekte daaruit steeds opnieuw. Het raadsel van de schijnbaar alleen maar lichamelijke warmte heeft, wanneer men het zo beschouwt, een nieuw aspect. Wanneer heeft bv. iemand koude voeten en als gevolg daarvan hoofdpijn of moeite met het denken? — Zijn ziel is nog te weinig op aarde aangekomen en kan de harde feiten niet met een warm hart tegemoettreden en krachtig aanpakken. Men kan bij het intreden van de genezing inzien dat dit niet alleen maar met symboliek geladen beelden zijn, want beide kanten verbeteren in gelijke mate. Het „psychosomatische” onderzoek kent talloze van dergelijke voorbeelden. Maar vanwaar komt dat vuur van de ziel? Hier moet ons een beeld helpen: de stromen dragen het levenwekkende vocht door het land; op een dergelijke ma­nier doet de warmte dit in het lichaam. De rivieren halen het water uit het gebergte met hun bijna onuitputtelijke gletsjers en die hebben het weer uit de sneeuw, die jarenlang is gevallen, d.w.z. uit hemelse hoogten. Op een dergelijke manier heeft de „zielenwarmte” haar „hemel” in het vuur van de geest, waaruit ze gevoed wordt. Terwijl de ziel het meest intieme van een wezen omsluit, opent de geest zich voor het universum. (Toen Schubert de muziek voor de Erlkönig schiep, vonden zijn vrienden hem in een „vlammend enthousiasme”). Daarmee is de edele herkomst van de warmte enigszins aangestipt — als vuur van de ziel wil ze de menselijke samenleving haar gaven ter beschikking stellen. Wohltatig ist des Feuers Macht, wenn…..” Wee echter, wanneer ze — teruggestuwd en op drift geslagen — vernietigend uitbreekt als onbeteugelde hartstocht! Alleen de terugkeer tot het louterende geestesvuur is in staat nog ge­nezing en harmonie te herstellen. In het warmte-orgaan van het hart leeft immers ook de stem van het geweten, die de weg kan wijzen. Wanneer de mens die hem geschonken warmtestromen op een juiste manier kan hanteren, ont­staat er een stralende omvorming in de ouderdom. Deze op een goede manier gewonnen kracht, deelt zich aan de gehele omgeving mee. Behalve de mede­mensen treft ze daarbij de wereld van de planten, de dieren, de elementen. Ze kan in een achteloos egoïsme deze rijken verzieken, zoals dat tegenwoordig in de allergrootste mate het geval is. Maar ze kan ook, wanneer ze tot zelfbe­zinning is gekomen, de gehele omgevende wereld eens opheffen in een mens­waardige toestand. Het gelouterde begrip van de warmte als hemelsgeschenk, betekent het begin van een gezondmaking van de levende aarde.

(Dr. S. Pressel, Weledaberichten 95, dec.1972)
.

warmte [1]   [3]
.

antroposofisch leven: warmte]
.

797