VRIJESCHOOL – Vertelstof – biografieën – Marconi

.

DE TOVENAAR VAN DE RADIO

Marconi, zittend en zijn medewerker Kemp in 1901 tijdens hun eerste experimenten met draadloze transmissie over de Atlantische Oceaan

“Hier is iets dat u zal interesseren,” zei een ambtenaar van de Congresbibliotheek in Washington en hij zette een plaat op de grammofoon. Bij de eerste woorden begon mijn hart te bonzen. Ik herkende de rustige, zachte stem van mijn vader. Ernstig en exact vertelde hij, in het Italiaans, hoe hij in 1894, toen hij twintig jaar was, voor het eerst met zijn proefnemin­gen met draadloze verbindingen was geslaagd. Maandenlang had niets willen lukken, maar op een nacht drukte hij op een knop, de vonk sprong over en in een kamer negen meter verder begon een bel te rinkelen. Guglielmo Marconi ging haastig zijn moeder wakker maken om haar te zeggen dat het hem eindelijk gelukt was geluid over te brengen zonder draden!

Luisterend naar die stem zag ik mijn vaders tengere gestalte over zijn instrumenten gebogen zitten, met de koptelefoon over zijn grote oren. Ik dacht eraan hoe de radiokamer bij ons het belangrijkste vertrek was geworden — of we nu in Rome woonden of in Engeland, of op de Elettra voeren, het jacht van 730 ton dat vader vlak na de Eerste Wereldoorlog had gekocht en waarop we de helft van het jaar woonden. Vader bracht het grootste deel van zijn tijd in dat heiligdom door; wij kinderen liepen op onze tenen als we er binnenkwamen.

Toen vader pas geboren was, riep een oude gedienstige van zijn ouders in Bologna uit: “Wat heeft hij een grote oren!” En zijn moeder antwoordde met een trots die profetisch zou blijken te zijn: “Met die oren zal hij de geluidjes uit de lucht kunnen horen.”

Mijn grootvader, Giuseppe Marconi, was een welgesteld zaken­man; mijn grootmoeder, Anna Jameson, kwam uit een familie van bekende distillateurs in Dublin. Zij was half Schots, half Iers, overtuigd protestants en zeer muzikaal. Door haar werd vader een bijbelkenner en een bekwaam pianist, van haar leerde hij ook taai volhouden.

Vader werd al vroeg aangetrokken door de natuurwetenschap­pen. Toen hij twaalf jaar was, boeiden natuur- en scheikunde hem al mateloos. Op zekere dag vroegen zijn ouders hem waarom hij vriendschap had gesloten met een oude blinde man; hij antwoord­de: “Die is telegrafist geweest; hij leert me de morseseinen.” Hij was twintig toen hij in een necrologie van de Duitse natuurkundige Heinrich Hertz een beschrijving las van diens proeven met elek­tromagnetische golven. Waarom zouden er geen signalen zonder draden door de lucht kunnen worden overgebracht?

Zijn eerste geslaagde proefneming in 1894 werd gevolgd door meer, over steeds grotere afstanden. Hij bood zijn uitvinding aan de Italiaanse regering aan, maar het ministerie van Posterijen en Telegrafie had er geen belangstelling voor. Zijn moeder moedigde hem aan en zei: “Misschien heb je in mijn land meer kans.” In februari 1896 kwam hij met twee koffers vol instrumenten in Londen aan. De Engelse douane was argwanend en “onderzocht” ze zo nauwkeurig, dat er niets van overbleef. Hij moest alle toe­stellen opnieuw maken.

Gelukkig begrepen de Britse regering en enkele particulieren dat deze tweeëntwintigjarige amateur een revolutionaire uitvin­ding had gedaan die het eenmaal mogelijk zou kunnen maken verbinding tot stand te brengen met schepen op zee. In 1897 werd er een Engelse maatschappij gevormd voor de exploitatie van “draadloze telegrafie”. Vader kreeg de helft van de aandelen en 15 000 pond in contanten. Met zijn 23ste jaar was hij een rijk man.

Het eerste radiostation, dat in 1897 op het eiland Wight werd gebouwd, kreeg verbinding met een schip op dertig kilometer afstand. Een jaar later kreeg vader van een Ierse krant, de Daily Express te Dublin, het verzoek berichten te zenden van een sleepboot die de jachten zou volgen welke deelnamen aan de grote zeilwedstrijd van Dublin. De eerste dag mislukte de proef jam­merlijk. Maar vader probeerde het opnieuw en verzond over de honderd telegrammen. Hierdoor kreeg hij de steun van de pers.

In hetzelfde jaar gaf koningin Victoria de wens te kennen een draadloze verbinding aan te brengen tussen haar zomerresidentie op Wight en het koninklijke jacht de Osborn, waarop haar zoon, de latere koning Eduard VII, herstellende was van een gebroken been. Op een morgen was vader in de paleistuin aan het werk, toen de koningin voorbij kwam zonder groeten. Vader was erg gevoelig; hij zei dat hij de proefneming eraan gaf en niet langer in het paleis wou blijven. “Haal een andere elektricien,” gelastte Victoria. “Helaas, mevrouw,” was het antwoord, “we hebben geen Engelse Marconi!” De koningin fronste het voorhoofd. “Vraag dan meneer Marconi morgen te komen lunchen.” Vader liet zich vermurwen, hij bleef en voerde de opdracht uit.

In 1899 had vader voor het eerst de grote voldoening dat zijn uitvinding werd gebruikt om mensenlevens te redden. Een Engels lichtschip dat met Marconi’s draadloze was uitgerust hoorde noodsignalen met de fluit van een schip in het Kanaal. Het seinde een bericht naar de wal, vanwaar reddingboten werden
uitge­zonden om de bemanning op te pikken. De hele wereld sprak nu over vaders uitvinding. In Engeland en op het vasteland werden er radiostations gebouwd en Engelse en Italiaanse schepen werden met radio uitgerust. Maar vader was niet tevreden; hij wilde een draadloze verbinding tussen Engeland en Amerika tot stand brengen. Hoewel tal van natuurkundigen volhielden dat de krom­ming van de aarde de voortplanting van signalen over de oceaan heen zou beletten, wist hij zijn maatschappij te bewegen hem de proef te laten nemen.

Als Europees station koos hij Poldhu op de zuidwestelijkste punt van Engeland. Na een jaar van hard werken werd het station door een storm vernield. Vader liet zich niet ontmoedigen; hij bouwde het opnieuw en vertrok naar Newfoundland, dat hij als Amerikaans beginpunt van de trans-Atlantische verbinding had uitgekozen. Hij was zeer verheugd toen hij daar op een bergtop een toren vond, gebouwd ter herinnering aan de Italiaanse ont­dekkingsreiziger Giovanni Caboto (in het Engels: John Cabot).

Het weer was slecht en er moesten veel technische moeilijkheden worden overwonnen. Maar eindelijk was het zover dat mijn vader, op 12 december 1901, met de koptelefoon op zat te wachten. Afstemmen was in die dagen een onnauwkeurige bezig­heid zonder wetenschappelijke grondslag. Vader moest zoeken naar het sein. Een half uur lang kwam er geen geluid door. Had de een of andere geheimzinnige kracht de seinen uit de baan getrokken? Was de kromming van de aarde werkelijk een beletsel? Dit en nog veel meer ging hem door het hoofd. Ineens hoorde hij een harde tik, gevolgd door drie tikjes — onmiskenbaar een morsesein.

Het geweldige nieuws, dat vader twee dagen later aan de pers bekend maakte, werd sceptisch ontvangen. Om een einde te ma­ken aan de twijfel zou vader een vast station op Newfoundland moeten neerzetten. Maar vier dagen na dat eerste trans-Atlantische bericht eiste de Engels-Amerikaanse Kabelmaatschappij, eigena­res van de trans-Atlantische telegraafkabel die op Newfoundland begon, dat hij zijn proeven zou staken, anders zou zij hem een proces aandoen. Gelukkig stelde William Stevens Fielding, minis­ter van financiën van Canada, 16 000 dollar ter beschikking om een station te bouwen aan de Glace-baai op Nova Scotia.

Voor hij naar Engeland terugging, deed vader New York aan, waar het Amerikaans Instituut van Elektrotechnici hem huldigde aan een maaltijd waar velen van de grootste vertegenwoordigers van de wetenschap in Amerika aanzaten. Thomas Edison, die verhinderd was, stuurde een telegram. Twee jaar later nodige Ir Edison vader uit voor een lunch in zijn laboratorium te Orange in New Jersey. De twee raakten zo verdiept in een gesprek, dat Edison de hele lunch vergat.

In het voorjaar van 1902 zette vader een ploeg assistenten aan het werk aan de Glace-baai, en begin oktober was het station klaar. Maar pas op 18 december, na vele dagen en nachten van spannen­de proefnemingen, kon Poldhu berichten dat het succes behaald was. Alle telegrammen werden ontvangen. Vader keerde in triomf naar Europa terug. Hij was nog maar achtentwintig. Zijn vaderstad Bologna ontving hem geestdriftig. Livorno en Rome schonken hem het ereburgerschap. Bij een bezoek aan Kronstadt in Rusland sloeg een oude heer zijn armen om hem heen en riep uit: “Ik verwelkom de vader van de radio!” Het was Alexander Popoff, een radiopionier, die nu door de Russische propaganda als de uitvinder van de draadloze wordt uitgebazuind.

In de herfst van 1904 voelde vader behoefte aan rust; hij had aan diverse nieuwe uitvindingen gewerkt. Hij ging naar zijn radio­station in Pool, bij Bournemouth in Engeland, en daar ontmoette hij mijn moeder, Beatrice O’Brien, een dochter van lord en lady Inchiquin. Zij was negentien jaar, knap en levendig. Zij vertelde mij dat hij haar op een alleronwaarschijnlijkste plaats gevraagd had — boven op de Albert Hall in Londen. Kort daarna trouwden ze en meteen daarop vertrokken ze naar Nova Scotia, waar vader verbeteringen ging aanbrengen in zijn radiostation aan de Glace-baai. Het ging goed — hij was erin geslaagd ook overdag ont­cijferbare telegrammen over te brengen — maar ineens werd hij naar Londen teruggeroepen. Het kapitaal van de maatschappij was opgegaan aan onderzoek en proefnemingen en de Londense banken weigerden verdere kredieten. Vader ging naar Italië in de hoop bij Italiaanse banken steun te zullen vinden, maar ook deze weigerden.

Weer in Londen reorganiseerde vader de onderneming; hij ontsloeg een deel van het personeel en beperkte de onkosten drastisch. Maar alles scheen mis te gaan. Zijn eerste kind stierf toen het drie maanden oud was. Duitse en Amerikaanse radiomaatschappijen begonnen inbreuk te maken op zijn octrooien. En het grote station aan de Glace-baai, waarin hij zoveel inspanning, tijd en geld had gestoken, werd door brand verwoest. Toen hij van deze ramp hoorde, zette hij zich aan de piano en speelde een sonate van Beethoven. Vervolgens stond hij op en zei tegen mijn moeder: “Nu weet ik wat ik te doen heb!”

Hij was vastbesloten harder te werken dan ooit. Hij zou aantonen dat de radio economisch bruikbaar was. En hij zou de strijd aanbinden tegen alle inbreuken op zijn octrooien. Een jaar later was het station aan de Glace-baai herbouwd en het eerste proces in New York gewonnen. Vader was bezig er weer bovenop te komen. In 1909 ontving hij de Nobelprijs voor natuurkunde, en een nieuwe directie had zijn maatschappij een gezonde basis gegeven.

Terwijl hij werkte aan nieuwe uitvindingen op het gebied van de radio — zoals een richtingzoeker — om de veiligheid van schepen op zee te vergroten, verging in 1912 de Titanic. Deze ramp bewees hoe goed zijn raad was geweest dat alle schepen radio aan boord dienden te hebben. De radio van de Titanic had schepen naar de plaats van de ramp geroepen die anders nooit iets van het drama zouden hebben geweten. Hij ontving een gouden medaille; de aandacht van de ganse dankbare wereld was op hem gericht. In Engeland werd hij in de adelstand verheven. In Italië werd hij tot senator benoemd en kreeg hij de titel van markies.

Toen hij alle mogelijkheden van lange radiogolven had uitgeput begon hij met korte golven te werken. In 1927 bracht hij de menselijke stem van Engeland naar Australië over. In 1930 ontstak hij de lampen op de grote tentoonstelling te Sydney in Australië door in Londen op een knop te drukken. Hij nam ook
proeven met teruggekaatste radiogolven, waar ten slotte de radar uit zou voortkomen. En hij wees op de ultrakorte golven als de sleutel tot de televisie.

Bij een bezoek aan de tentoonstelling “Een eeuw van vooruitgang” te Chicago in 1933 — er was daar een “Marconidag” georganiseerd — bekeek mijn vader met bijzondere belangstelling de radio-installatie van een amateur. “Dit is echt een mooi stukje werk,” zei hij bij het bestuderen van een gedeeltelijk voltooide zender. De jongeman die eraan werkte kreeg een kleur en zei: ’t Zal wel niet veel bijzonders zijn, meneer Marconi, ik ben maar een amateur.”

“Ik ben zelf ook maar een amateur,” zei vader grinnikend. Hij was inderdaad grotendeels autodidact en had nooit een hoge school bezocht.

Zij die met hem leefden of werkten bewonderden zijn eenvoud, geduld en liefderijkheid. Hij had er een hekel aan bij zijn werk gestoord te worden, maar voor zijn kinderen had hij altoos tijd. Hij kon urenlang met mijn broertje Giulio op de grond zitten om met zijn elektrische trein te spelen. Eens waadde hij in de winter tot aan zijn knieën door het ijskoude water van de Fontana Paola bij ons oude huis in Rome om Giulio’s bootje op te halen. Hij vatte zo’n zware kou dat hij dacht te zullen sterven en maat­regelen begon te treffen voor zijn begrafenis. Maar voor Giulio had hij niet één kwaad woord. Op wandelingen of autotochtjes met Giulio en mij was hij even vrolijk en zorgeloos als wij. Op een keer kregen we een lekke band terwijl we op weg waren naar Southampton om aan boord van de Elettra te gaan voor onze zomerkruistocht. We lachten ons slap toen we merkten dat vader, de geniale technicus, er geen flauw idee van had hoe je een band moest verwisselen. Er kwamen geen auto’s langs, en daarom haalde vader een boekje te voorschijn en verdiepte zich een kwar­tier lang in de theorie van het bandomleggen. Ten slotte stroopte hij zijn mouwen op, wij hielpen een handje en we konden weer verder rijden naar Southampton.

Toen vader in 1937 aan een hartaanval overleed, brachten geleerden uit de hele wereld hulde aan zijn pioniersgeest, zijn wetenschappelijke eerlijkheid en zijn volhardend onderzoek. Maar van alles wat er over hem geschreven is hecht ik de meeste waarde aan een hoofdartikel in de Londense Times:

“Als eenmaal het begin van de twintigste eeuw zal worden beschreven door historici die nu nog niet geboren zijn, dan zal wellicht Guglielmo Marconi beschouwd worden als de bij uitstek kenmerkende figuur van zijn tijd, de naam waarnaar het tijdvak wordt genoemd.”

(Degna Marconi)
.

Alle biografieën

Vertelstof: alle artikelen

8e klas: alle artikelen
.

721-658

.