.
ANTROPOSOFIE IN HET VRIJESCHOOLONDERWIJS
Hoewel Rudolf Steiner op veel plaatsen in zijn (pedagogische) voordrachten duidelijk maakte dat de vrijeschool geen wereldbeschouwelijke school moet zijn en zeker geen school waar antroposofie aangeleerd moet worden, zoeken critici* naarstig naar feiten die kunnen aantonen dat de vrijeschool wel degelijk in die zin een ‘antroposofische’ school is.
Zo wordt er ook ijverig gevorst om te kunnen bewijzen dat, wat men noemt het racistisch karakter van de antroposofie, ook terug te vinden is in het leerplan van de vrijeschool.
Voor hen biedt ‘Atlantis’ een aanknopingspunt.
Wie vertrouwd is met het werk van Steiner weet dat hij uitvoerig heeft bericht over Atlantis.
En zoals hij over Atlantis spreekt, is Atlantis antroposofie. En omdat antroposofie geen inhoud van leerstof hoort te zijn –het zijn de woorden van Steiner –zou het gemakkelijk voor de hand moeten liggen Atlantis geen onderwerp te maken van bv. het geschiedenisonderwijs in klas 5.
Dit gebeurt echter wel en daarmee hebben de critici een punt.
PERIODESCHRIFTEN
Ze beginnen hun kritiek vaak met het weergeven van tekst die ze hebben gevonden in de periodeschriften van het vak geschiedenis in de 5e klas.
En ook hier hebben ze een punt: wat in het periodeschrift staat is lesinhoud geweest.
In sommige schriftjes staat de indeling van tijdsfasen, zoals Steiner die gaf voor de na-Atlantische tijd:
Oer-Indische, Oer-Perzische, Babylonisch-Chaldeïsche-Egyptische tijd; Grieks-Latijnse tijd, Middeleeuwen. (en verder). Vaak compleet met jaartallen zoals ook die door Steiner zijn gegeven.
En de critici hebben nog een punt wanneer ze erop wijzen dat in het Oer-Indië, (7227-5067) , in het periodeschriftje ‘zomaar’ ineens sprake is van Buddha , die rond 540-480 voor Christus leefde.
Het gaat de critici niet zozeer om aan te tonen dat het geschiedenisonderwijs in de 5e klas eigenlijk antroposofisch onderwijs is, maar om iets veel ernstigers. Daar kom ik later op terug.
LEERPLANAANWIJZINGEN VAN STEINER
Kunnen we ons beroepen op de leerplanaanwijzingen van Steiner wanneer we over ‘zijn’ Atlantis vertellen?
Ik heb tot op heden geen concrete aanwijzingen gevonden.
In de vergaderingen met de leerkrachten [1] vraagt een leraar van de 8e klas of Atlantis genoemd kan worden in de geologieles. Steiner bevestigt dat, vertelt er wat bij, maar komt er later niet op terug wanneer voor de 8e klas de aanwijzingen voor het vak geologie worden gegeven. En voor de 5e klas worden die aanwijzingen ook niet gegeven.
Voeg daarbij Steiners opmerkingen over ‘antroposofisch’ onderwijs.
Dan zijn er m.i. geen motieven meer om Steiners Atlantis in de 5e klas aan de orde te stellen.
Moeten de leerlingen in de klas een opsomming van de ‘na-atlantische cultuurperioden’ voorgeschoteld krijgen?
Om dezelfde redenen is daar ook geen aanleiding toe.
Steiner heeft het niet over ‘fases’, maar over ‘scènes uit de oude geschiedenis.’ [2]
Moeten de leerlingen de door Steiner gegeven jaartallen in hun schrift schrijven en/of leren?
Wie bij zichzelf te rade gaat, heeft waarschijnlijk net als ik, eigenlijk geen benul hoe lang geleden 10.000 jaar is. Ja,erg lang, maar het blijft een leeg, niet doorleefd begrip. Voor zover ik bij mijn leerligen van 11 jaar heb kunnen waarnemen, is er nog geen ‘orgaan’ aanwezig om iets meer te beleven dan ‘erg lang’.
Voor Steiner was dit m.i. ook een feit. Hij geeft niet voor niets op zeker ogenblik een voorbeeld hoe je ‘lang geleden’ aan kinderen nog enigszins duidelijk kan maken.
Daaraan heb ik ook beleefd dat ‘lang geleden’ voor kinderen van die leeftijd dan wel ‘dichterbij’ komt. Maar de generaties terugvervolgen tot 8- of 9- of 10-duizend jaar, dat lijkt me niet te werken.
Dus zouden we m.i. die jaartallen geheel buiten beschouwing moeten laten. Het blijven abstracties.
‘GESCHIEDENIS AANLEREN’
Het boek ‘Geschichte lehren’ van Christoph Lindenberg [3] is m.i. hèt boek om je als leerkracht op het eerste geschiedenisonderwijs in klas 5 voor te bereiden. Er is geen Nederlandse vertaling van. Hier is een vertaling van het hoofdstuk ‘Klas 5’.
Als we in de 2e geschiedenisperiode in klas 5 vooral over Griekenland vertellen, is de stof voor het grootste gedeelte gebaseerd op bronnen en daarmee ‘echte’ geschiedenis. Wanneer je naar de geschiedenis kijkt van de Egyptenaren vertel je toch ook heel veel wat in de bronnen verifieerbaar is. En dat geldt ook voor de Perzische tijd met bv. de stedenbouw.
Van de Indische tijd is Buddha ‘geschiedenis’.
Maar al de genoemde culturen hebben ook hun bijzondere mythologieën en andere verhalen. Het wordt moeilijker om die exact onder ‘geschiedenis’ te rangschikken.
Voor het lesgeven is dat ook helemaal niet nodig. De mensheid heeft die voortgebracht en het is belangrijk dat jonge kinderen met de creaties van de mensheid waartoe ook zij behoren, kennismaken.
In de eerste geschiedenisperiode met name, zal er zeker in het begin, meer sprake zijn van cultuur, dan van geschiedenis. Voor sommige critici iets om over te vallen; voor ons als vrijeschoolleerkrachten iets vanzelfsprekends.
DE EERSTE ‘GESCHIEDENISDAG’
Als je als leerkracht daar op een maandagochtend staat – de eerste dag van de eerste geschiedenisperiode van je klas – (en misschien ook jouw eerste geschiedenisperiode in je 5e klas), moet je met ‘iets’ beginnen.
Ik greep vaak terug op wat de kinderen van het verleden al wisten en van lieverlee kwamen we zo ver terug in de tijd dat bijna vanzelf de verhalen uit de 3e klas, het Oude Testament, genoemd werden. En altijd was er wel een kind dat de zondvloed noemde.
Ik vond dat een welkome aansluiting om op verder te gaan: ‘Veel meer bevolkingsgroepen hebben zulke verhalen over de ondergang van de wereld.’ (Sommige kinderen noemen bijna vanzelfsprekend de Dag Ragnarok uit de Edda).
Dan kun je verder met bv.:
‘Dit is het verhaal van het volk van de Indiërs’: hier vertel je dan het verhaal van ‘Manoe en de vis’.
MANOE?
Wanneer dit in het periodeschrift wordt naverteld, hebben de critici, denken ze, weer ‘beet’. Immers: ook Steiner spreekt over een Manoe en, jawel, hij doet dit in samenhang met de ondergang van ……Atlantis.
Uit de Atlantismededelingen van Steiner halen de critici meestal de ondergang van Atlantis naar voren. Deze zou zich hebben voltrokken door grote watersnoden – vergelijkbaar met de ondergang van de wereld zoals beschreven in het zondvloedverhaal in de bijbel.
Volgens Steiner werden er wel mensengroepen gered. Deze trokken onder leiding van ‘Manoe’ naar veiliger streken en zouden weer bewoonbaar land hebben gevonden.
Ook in de verhalen over het ontstaan van de Indische cultuur is sprake van ‘Manoe’
Worden er dan in de klas verzen uit de heilige boeken van India opgeschreven en gereciteerd, dan kunnen ook de ‘rishis’ ter sprake komen.
VOER VOOR CRITICI
Voor de critici opnieuw een handvat: immers, ook Steiner spreekt over rishis in zijn mededelingen rond Atlantis. En wanneer er dan ook nog sprake is van een bevolkingsgroep die de Indiërs zelf de Arayans noemen, vaak vertaald met Ariërs, dan is het feest voor de critici, want ook Steiner spreekt over Ariërs en het blanke ras, dat het leidende zou zijn in de huidige ontwikkelingsfase van de mensheid.
En met deze ingrediënten vormen de critici hun standpunt dat het geschiedenisonderwijs in klas 5, Atlantis’ een middel is, ‘om Steiners mensheidsontwikkelingsmodel het onderwijs binnen te smokkelen.’ (De bedriegelijke verpakking (Prange); het Paard van Troje (De Jonghe) en de in mijn ogen schaamteloze opmerking ‘dat op deze manier (Duits:‘kindgerecht’, dus op kinderniveau, racisme bedreven wordt. (Lichte)
ATLANTIS TABOE?
Moet Atlantis dan vermeden worden?
Het gaat erom, denk ik, wat je met het noemen voorhebt.
Er zijn de mededelingen van Plato; er zijn verschillende visies op Atlantis; de Atlantische Oceaan dankt er zijn naam aan.
Er zijn videospelletjes die Atlantis heten. Sommige kinderen hebben die; ze weten ervan of hebben oudere broers of zussen die ze hebben.
Zo was er in mijn klas ooit een kind met een oudere broer die fan was van de Engelse zanger Donovan die een Atlantissong heeft.
Dus, wat wil je ermee in de klas.
Hoe je het ook wendt of keert, bij wie je ook te rade gaat, Atlantis blijft een schimmig gebied.
DIT IS WEL EEN AANWIJZING VAN STEINER:
‘In de vijfde klas zal men zich dan alle inspanning getroosten om met de kinderen een begin te kunnen maken met werkelijke historische begrippen. En men moet er ook absoluut niet voor terugschrikken om het kind juist in deze tijd, in de vijfde klas, begrippen bij te brengen over de cultuur van de oosterse volkeren en van de Grieken.’ [4]
M.i. valt Atlantis niet onder ‘werkelijk historische begrippen’.
In het Duitse vrijeschoolblad ‘ERZIEHUNGSKUNST’ :
‘Het zou onzin zijn om uitspraken van Steiner in de vorm van leuke verhalen of in de vorm van overgeleverde mythen aan zijn leerlingen te vertellen, omdat ze dat niet zijn en omdat er geen aanleiding bestaat om over zulke uitspraken (bedoeld wordt hier alles wat Steiner over Atlantis heeft gezegd) in de zin van een op zichzelf staand esoterisch weten te beschikken.
Afgezien daarvan zijn er geen leerplanaanwijzingen van Steiner die tot zoiets aanleiding zouden geven.’
[1] R.Steiner: GA 300 A Konferenzen mit de Lehrern, blz.85/86
[2]R.Steiner: GA 295 Erziehungskunst-Seminarbesprechungen, 1969
Vertaling: Praktijk van het lesgeven, blz.20
Uitg.Vrij Geestesleven1989 ISBN 90-6038-187-4
(nu: uitg.Christofoor)
[3]Lindenberg: Geschichte lehren
Stuttgart 1981 ISBN 3-7725-0243-1
[4]Praktijk van het lesgeven, blz.149
*Ramon de Jonghe; Prange; Andreas Lichte
.
[1] Is het geschiedenisonderwijs in klas 5 ‘antroposofisch?
[2] deel 2
.
5e klas geschiedenis: alle artikelen
5e klas: alle artikelen
VRIJESCHOOL in beeld: 5e klas geschiedenis
71-69
.
VRIJESCHOOL 
Genoemd criticaster Ramon De Jonghe haastte zich na het verschijnen van dit artikel een bericht op Facebook te zetten waarin hij met een afbeelding van een boekenlijst uit 2007! van de VrijePabo probeerde te bewijzen dat Steiners Atlantis in het vrijeschoolonderwijs wordt gestopt, omdat op deze boekenlijst antropsofische boeken over Atlantis stonden. Zonder zich te vergewissen van de feiten waarom deze boeken op die lijst staan, trekt hij zijn conclusie al.
Op de site van Luc Cielen komt hij met nog oudere boekenlijsten.
De lijst van 2017 die er weer heel anders uitziet en waar die boeken niet op staan, vermeldt De Jonghe niet. Wij weten wel waarom.
De Jonghe die steeds heeft beweerd dat de mythe van Manoe en de vis op de vrijeschool verteld wordt om Steiner ‘ontwikkelingsmodel van mens- en wereld als een paard van Troje het onderwijs binnen te smokkelen’ werd geconfronteerd met diezelfde mythe die door Luc Cielen wordt gebruikt.
De door De Jonghe van alle kanten bejubelde Cielen krijgt dit verwijt niet.
De Jonghe zwijgt in alle talen over zijn meten met twee maten.
Op Lucs site probeert De Jonghe het nog maar weer met een mooi voorbeeld van het door hem zo verfoeide ‘pseudo’: De studenten die toen met die boekenlijst hebben gewerkt, staan nu allemaal voor de klas, DUS moet het wel ‘antroposofisch onderwijs’ zijn.
De studenten die nu met de boekenlijst van 2017 werken, staan over een klein aantal jaren voor de klas. Dus ziet de toekomst er voor De Jonghe wat Atlantis betreft (niet) rooskleurig uit!